1914-2001
Tove Jansson er finnlands-svenskur rithøvundur. Hon var elsta barnið í eini listafólkafamilju. Pápin var finnlandssvenski myndahøggarin Viktor ”Faffan” Jansson og mamman svenska myndakvinnan og teknarin Signe Hammersten-Jansson. Tove hevði tveir yngri brøður, Per Olov og Lars. Í bókini Bildhuggarens dotter (1968) greiðir hon frá barnaárunum í bohemskt borgarliga listafólkaliga umhvørvinum í Helsingfors. Um sumrarnar var familjan í skergarðinum, einum umhvørvi, sum hevði nógv at týða, tá ið Tove tilevnaði Mumidal.
At Tove eisini ætlaði at vera listafólk, var klárt frá byrjan. Hon gavst í skúlanum sum fimtan ára gomul og gekk síðani á listafólkaskúlum í Stokkhólmi, Helsingfors og París. Hon gjørdi námsferðir í Evropa og var við á framsýningum. Í 30- og 40-árunum var hon ein væl umtóktur skemtiteknari í blaðnum Garm og hevði eina røð av djørvum myndum úr gerandislívinum í Finnlandi undir krígnum.
Fyrsta mumibókin Småtrollen och den store översvämningen kom út í 1945. Tove tók ein lítlan figur, sum hon hevði nýtt til skemtitekningarnar í Garm, og nýtti hann sum høvuðspersón í fyrstu bókini. Í Garm æt figururin spelkni; nú gjørdist hann mumitrøllið. Í fyrstuni var tað mest eitt spæl at skriva, segði Tove. ”Men sum frá leið, gjørdist tað líka umráðandi at skriva sum at mála, tvey arbeiði, sum kundu sameinast, í felag høvdu tey kanska myndirnar í bókunum.” Har komu heilar átta bøkur afturat um lívið í Mumidali, frá Kometjakten 1946 til Sent i november 1970. Kring familjuna í dalinum, har sjálvsagdi miðdepilin er Mumimamman, savnast so við og við ein hópur av øðrum íbúgvum: Spelknadiddan og Sniff, Mumrikur og Lítla Mý, filifjonkar, hattagnagarar og heimilar – hvør við sínum eginleikum og serliga livihátti. Tove Jansson hevur í hesum bókunum skapað ein serligan heim, líka so gandakendan og hugtakandi fyri vaksin sum fyri børn.
Gandakalshatturin Trollkarlens hatt (1948) gjørdist veruliga gjøgnumbrotið hjá Tove Jansson sum barnabókahøvundur. Bókin varð týdd til enskt, og hetta gjørdist byrjanin til, at mumibøkurnar fóru víða um heim. Tær eru týddar til 35 mál og eru framførdar bæði sum sjónleikur og opera, filmur er gjørdur burtur úr teimum, og tær eru sendar bæði í útvarpi og sjónvarpi. Men mumibøkurnar eru bara ein partur av hennara umfatandi listaskapi. Tove Jansson hevur eisini skrivað skaldsøgur, stuttsøgur og hoyrispøl m. a. Den ärlige bedragaren, Rent spel og Resa med lätt bagage. Ein av hennara egnu favorittum var Sommarboken (1972), sum er um smágentuna Sophia og ommu hennara, Ham, mammu Tove.
Tove Jansson hevur fingið eina langa røð av heiðurslønum, teirra millum Nils Holgarson-plakaten 1953, H. C. Andersen-medaljen 1966, Mårbackpriset 1972, Finlandspriset 1993 og Svenska Akademiens stora pris 1994.
Útgávur:
2023 Jólini koma í Mumidalin
2023 Mumi - Fyrstu 100 orðini
2022 Mumisa 1, 2, 3 buggilingabók
2020 Mumisa buggilingabók - orð
2018 Mumidalsvinir á sandinum
2018 Mumidalsvinir
2010 Gandakalshatturin
Halastjørnan kemur
Mumi - lítil bók við orðum
Mumi - lítil bók við tølum
Mumi við klaffum - krógva og blunda
2011 Endurminningar hjá Mumipápa
Jólatræið í Mín jólabók
Myndaorðabók úr Mumidali
Vandamikið hásummar
Mumi - Summarbók við klistrimerkjum
2012 Mumi klaffabók - Hygganú
Tað ósjónliga barnið
Trøllavetur
2013 Mumi - Stóra klaffabókin
2014 Pápin og havið
Seint í novembur
Mumi og stóra skattaveiðan
2016 Litbókin hjá Mumi
2018 Mumidalsvinir
Mumidalsvinir á sandinum
Umrøða:
Boel Westin: Familjen i dalen. Bonnier 1988
Søren Vinterberg: Nekrolog: Mumimor Tove Jansson er død. Politiken 27. juni 2001
Ros Coward: Tove Jansson. The Guardian 30. juni 2001
Ann-Christine Snickars: Jag vill ha en mamma Och en pappa. Och en filosof. Nordisk Litteratur 2003
Boel Westin: Tove Jansson. Ord. Bild. Liv. Bonnier 2007
Margareta Strömstedt: Om Tove Jansson. Opsis Barnkultur nr. 1/2010
Boel Westin: Mumiböckernas magiska kraft. Opsis Barnkultur nr. 1/2010
Janina Orlov: Jag svär vid min svans. Opsis Barnkultur nr. 1/2010
Christina Björk: Tove Jansson och hennes sällsamma barndomsvärld. Opsis Barnkultur nr. 1/2010
Juliet Rix: The Moomins - a family affair. The Guardian 3. juli 2010
Inna Tornroos: Mumiheimurin á føroyskum. Vikuskifti 29. apríl 2010
Janina Orlov: Man skämtar inte med vetenskapen. Opsis Barnkultur nr 3/2020
Heiður:
1966 H. C. Andersen-Medaljen
1992 Selma Lagerlöfs Litteraturpris
1993 Finlandspriset
1994 Svenska Akademiens stora pris